जनताको बहुदलीय जनवाद : बलियो राष्ट्रिय शक्ति निर्माण गर्ने वैचारिक आधार

राजनैतिक तथा संवैधानिक व्यवस्थामा आएको परिवर्तनपछि देशको अवस्थामा जनअपेक्षाअनुसार परिवर्तन ल्याउन आम नागरिकदेखि नेतृत्वहरूले जिम्मेवारी लिने र जबाफदेही हुने पद्धति बसाल्न नसक्दा यति बेला देशको राजनीतिमा कम्फर्टेबल अवसरवाद र आत्मसमर्पणवाद अनि भ्रमपूर्ण लोकप्रियतावादसँगै वंशवादको पनि मनोबल मात्र बढेको छैन जनता भ्रममा परेर भावनात्मक रूपमा भड्किने परिस्थिति बनेको छ । यो खालको अवस्थाले भोलिका दिनमा देशमा अस्वाभाविक राजनीतिक परिस्थितिको विकास भएर नियन्त्रित अस्थिरता चाहनेको स्वार्थ अझ बलियो हुनसक्छ ।

यति बेला हामीले बुझ्नु र बुझाउनु पर्थ्यो, “राजनीतिमा सस्तो लोकप्रियवादले आफूलाई बलियो र राम्रो देखाउन सधैँ भ्रमको सहारा लिन्छ र जनतालाई भावनात्मक रूपमा भड्काएर आफ्नो राजनीतिक अभिष्ट पूरा हुने दृष्टकोणबाट निर्देशित भइरहेको हुन्छ ।” त्यस्तै कम्फर्टेबल अवसरवाद र आत्मसमर्पणवादले जनताको अभिमतबाट होइन दिल्लीको आशीर्वादबाट आफूलाई बलियो बनाउन खोज्छ । उनीहरूले गरिरहेका गतिविधिहरूले त्यसकै सङ्केत गरेको छ । तर आमजनताले राजनीतिमा देखिएको सङ्केतलाई स्पष्ट रूपमा बुझ्न पाएका छैनन् । किनभने सञ्चार, सञ्जाल, सदन र सडकमा कम्फर्टेबल अवसरवाद र आत्मसमर्पणवाद अनि भ्रमपूर्ण लोकप्रियतावादले प्राथमिकता पाएको छ ।

राजनीतिमा नेता कार्यकर्ता भनेको राजनीतिक सङ्गठनभित्र सक्षम र प्रतिबद्ध भएको व्यक्ति हो । जसले पार्टी र राज्यको लक्ष्यहरू पूरा गर्न राष्ट्रिय स्वार्थलाई सर्वोपरि ठानेर वैचारिक धरातलमा टेकेर राजनीति गर्न आफूलाई तयार गरिरहेको हुन्छ । किनभने पार्टी नेता तथा कार्यकर्ता भनेको पार्टीको विचार र कार्यक्रमलाई राज्यको लक्ष्य पूरा गर्ने एउटा प्रमुख माध्यम हो । असल नेता कार्यकर्ताले पार्टी पद्धति र राजनीतिक पदानुक्रमलाई जस्तोसुकै अवस्थामा पनि पालना गर्न तयार हुन्छ । आफ्नो समुदायमा आफ्नो विचार, आचरण र व्यवहारबाट प्रतिष्ठित बनेको हुनुपर्छ ।

“पार्टीको कार्यकर्ता बन्ने व्यक्तिले जुन पार्टीको कार्यकर्ता बन्ने हो, त्यो पार्टीको राजनीतिक दर्शन, नीति, रणनीति र कार्यनीति बुझेको हुनुपर्छ । तर हिजोआज अनलाइन कार्यकर्ता बन्ने बनाउने लहड चलेको छ । यो लहडले पार्टी विकास होइन, विनाशको कारण बन्न सक्छ । तर पनि यही लहडमा पार्टीहरू कार्यकर्ताको सङ्ख्या बढाउन लागेका छन् ।” जबकि पार्टीको कार्यकर्ता बन्न र बनाउन निश्चित मापदण्डहरूको पालना गर्नै पर्ने हुन्छ । न्यूनतम मापदण्डहरू;

विचारप्रतिको ज्ञान, निष्ठा र त्यसको पालनामा क्षमतासहितको प्रतिबद्धता
पार्टीको विचार, विधि विधान र नीतिप्रतिको स्पष्टतासहित संलग्नता
पार्टी कार्यकर्ता बन्न निश्चित आन्तरिक प्रक्रिया र परीक्षणबाट अनुमोदन
व्यक्तिको नैतिक तथा चारित्रिक अवस्था राम्रो भएको प्रमाण
जनताका लागि जनताबाट अनुमोदन भएर आफ्नो श्रेष्ठता कायम हुन्छ भन्ने ज्ञान
​​​​​​​पार्टीको वैचारिक कार्यदिशालाई व्यापक बनाउन सक्ने

डिजिटल वर्ल्डमा हामीले सूचना प्रविधिको अधिकतम प्रयोग गरेर आफ्ना क्षमताहरू बढाउने र देशको प्रगतिमा योगदान दिने योग्यता देखाउनुपर्छ । तर ‘ पार्टीको कार्यकर्ता बन्दा वा बनाउँदा व्यक्ति र पार्टीसँग प्रत्यक्ष सम्पर्क, संवाद र सहकार्यमार्फत निजलाई पार्टीको विचार र नीतिले दीक्षित बनाउनुपर्छ । त्यसैले अनलाइन दरखास्तमार्फत बनेका नेता तथा कार्यकर्ताले अप्ठ्यारो परेका बेलामा पार्टीको पक्षमा क्रियाकलाप गर्ने ल्याकत राख्दैन । किनभने त्यहाँ अवसरवादी चेतना हाबी हुन्छ । बरु सूचना प्रविधिको प्रयोग उपयुक्त हुनेछ । अनलाइन कार्यकर्ता बनाउने विधिले विचारको पार्टी होइन, भ्रमित भिडको समूह भने तयार हुनसक्छ ।

नेपालमा क्रियाशील पार्टीहरूमा नेपाली काँग्रेसले नवउदारवादी दक्षिणपन्थी विचारलाई प्राथमिकतामा राखेर काम गर्छ । अनि आफूलाई प्रजातान्त्रिक समाजवादी भनेर पनि थाक्दैन । काँग्रेसको विचार नजिक देखिने अरू साना पार्टीहरू भने जता सत्ता उतै कलकत्ता भन्ने ढङ्गले आफूहरूलाई परिचालन गरिरहेका छन् । परम्परावादी धारको राजनीतिक प्रतिनिधित्व हामीले गर्छौँ भन्दै राष्ट्रिय प्रजातन्त्र पार्टीले आफ्ना गतिविधिहरू नियमित गर्दैछ । यी दुई राजनीतिक धार बाहेक वामपन्थी धारको मुख्य नेतृत्व नेकपा एमालेले गर्न खोजिरहेको छ । तर एमालेलाई रोक्न र कमजोर बनाउन माधव, झलनाथ र प्रचण्ड अर्थात् माझण्डहरू समाजवादी मोर्चा बनाएर प्रगतिशील लोकतान्त्रिक जनमतलाई भ्रमित बनाउने प्रयास गर्दै छन् । पछिल्लो समय राष्ट्रिय स्वतन्त्र पार्टीको उदयपछि त्यसले कुन राजनीतिक विचारको प्रतिनिधित्व गर्छ अहिलेसम्म खुलेको छैन । अनि जातीय र क्षेत्रीय मुद्दा उठाएर पनि दलहरू बनेका छन्, तर तिन गन्तव्यको कुनै टुङ्गो देखिँदैन । किनभने उनीहरूमा जातीय र क्षेत्रीय मुद्दा बाहेक राष्ट्रिय मुद्दा भेटिदैन् ।

एकातिर कम्फर्टेबल अवसरवादले त अर्कातिर भ्रमपूर्ण लोकप्रियतावादले जनताको मनस्थिति अन्योलपूर्ण बनाउँदा देशको परिस्थिति अस्थिर बन्दै छ । जसले गर्दा परिपूर्ण लोकतन्त्र अर्थात् प्रगतिशील लोकतन्त्रको पक्षधर राजनीतिक शक्तिले आफ्नो प्रभाव विस्तार गर्न कठिनाइको सामना गर्नु परिरहेको छ । यस्तो खालको अवस्थाका बीच देशको राजनीतिलाई जनमुखी र देशमुखी बनाउन त्यति सहज हुँदैन किनभने जनतामा राजनीतिक साक्षरताको स्तर पर्याप्त मात्रामा विकास भएको अवस्था छैन । जसका कारणले जनताले विचारविनाको राजनीति र नैतिकता र चरित्रविनाको नेतृत्वलाई चिनेर आफूलाई भावनात्मक रूपमा बलियो बनाउन कठिनाइ महसुस गरिरहेका छन् ।

हामीले बुझ्नुपर्छ, “लोकतन्त्रमा प्रगतिशील राजनीतिक चिन्तन सधैँ अन्य विचारभन्दा गतिशील हुन्छ । तसर्थ, जनताको बहुदलीय जनवाद नेपालमा अरू राजनीतिक विचारको तुलनामा धेरै प्रगतिशील र लोकतान्त्रिक राजनीतिक विचार हो।” अहिले यो विचारलाई मार्गदर्शक सिद्धान्त बनाएर नेकपा एमालेले राजनीति गरिरहेको छ । यो विचारलाई कमजोर देखाउन र असान्दर्भिक बनाउन कम्फर्टेबल अवसरवाद र भ्रमपूर्ण लोकप्रियतावादले अघोषित सहकार्य गरिरहेको उनीहरूका गतिविधिहरूले स्पष्ट सङ्केत गरेको छ ।

अवसरवादलाई चिन्न सुन्नु पर्दैन, व्यवहार बुझे नै पर्याप्त हुन्छ । भ्रमपूर्ण लोकप्रियतावादलाई चिन्न व्यवहार कुर्नु पर्दैन, बोली नै पर्याप्त हुन्छ । तर कम्फर्टेबल अवसरवादलाई चिन्न बोली र व्यवहार दुवै बुझ्नुपर्छ । तर अहिले कम्फर्टेबल अवसरवाद र भ्रमपूर्ण लोकप्रियतावादले परिपूर्ण लोकतन्त्रको मार्गमा अवरोध पुर्‍याउने काम गरिरहेको छ ।

अब रह्यो राजतन्त्रसहितको लोकतन्त्र कि लोकतान्त्रिक गणतन्त्र भन्ने सवालमा गणतन्त्रभन्दा राजतन्त्र ठिक भन्ने मान्यता बोकेर कसैले राजनीति गर्छु भन्छ भने सार्वभौम नागरिक बन्दिन भन्नु हो । गणतन्त्रमा जनता सार्वभौम हुन्छन् र राष्ट्रप्रमुखमा जनताको छोरा वा छोरीलाई जनादेशबाट छान्न र फेर्न सकिन्छ । तर राजतन्त्रमा खराब वा असल जे भएता पनि परिवारभित्रबाट राजा बन्छन् । अब गणतन्त्र रोजेर सार्वभौम नागरिक हुने कि राजन्तन्त्र रोजेर रैती बन्ने भन्ने प्रश्न उठाउनुपर्ने भएको छ ।

हामी आमजनताले पनि बलियो राष्ट्रिय व्यक्ति र समृद्ध नेपाल निर्माणका मुख्य व्यवधानहरूलाई चिन्न सक्नुपर्छ । ती व्यवधानहरू हटाउने राजनीतिक विचार र पार्टीलाई बलियो सहयोग र समर्थन गर्नुपर्छ । आज बलियो राष्ट्रिय शक्ति र समृद्ध नेपाल निर्माणका मुख्य व्यवधानहरू यस प्रकार छन् ।

राजनीतिक अस्थिरता
समाजिक, प्रशासनिक र न्यायिक अराजकता
सांस्कृतिक मूल्यमान्यतामा व्यापक विचलन
मुलुकको खराब अर्थ नीति र कमजोर अर्थव्यवस्था
असान्दर्भिक र खराब शिक्षा व्यवस्था

दलाल पुँजीवादले राष्ट्रिय पुँजीपति बलियो बनाउन र उद्यमशीलता बढाउनभन्दा दलाल पुँजीपति र अवैधानिक अर्थतन्त्र बलियो बनाउन खोज्छ । त्यसैले त दलाल पुँजीपतिको सेवामा बजेट बनाउने बेलामा करको दर हेरफेर गरेर गुन लगाएको अनि राष्ट्रिय पुँजीपतिको चरित्र नजिक देखिने उद्यमीहरूको विरोधमा रमाएको हामीले देखेका छौँ ।

यतिखेर हामीले बुझ्नु र बुझाउनुपर्छ, “खराब नीति, विचारहीन राजनीति अनि नैतिक र चरित्रहीन नेतृत्वको पछि लागेर न जनअपेक्षाहरू सम्बोधन हुनसक्छ न त राष्ट्रिय सङ्कल्प तथा आकाङ्क्षा नै पूरा गर्न सकिन्छ भन्ने चेत आमजनतामा विकास गर्नका लागि सञ्चार, सञ्जाल, सदन र सडकबाट राजनीतिक साक्षरता अभियान चलाएर सही नीति र नेतृत्व चिन्ने क्षमता विकास गर्नुपर्छ ।” यसका लागि सञ्चार माध्यमहरूले स्वतन्त्र र निष्पक्ष भूमिका पनि निर्वाह गर्न सक्नुपर्छ । सामाजिक सञ्जालको पनि समुचित प्रयोगमा हामी सधैँ सचेत हुनुपर्छ । सामाजिक सञ्जालले हामीलाई सशक्तीकरण गर्न मद्दतसँगै भ्रमित बनाउने काम पनि गरेको छ । फेरि सामाजिक सञ्जालमार्फत आफ्ना विचारहरू सम्प्रेषण गर्ने अवसर पनि मिलेको छ । तर हाम्रा विचारहरू सबै सधैँ ठिक हुँदैनन् भन्ने यथार्थ पनि बुझ्नुपर्छ ।

राजनीतिमा नेतृत्वको विचार, निष्ठा, त्याग र योगदानसँगै चरित्र र नैतिकता पनि प्रधान हुन्छ। तर हिजोआज विचार, निष्ठा, त्याग र योगदानसँगै चरित्र र नैतिकता केही पनि होइन, डेलिभरी मुख्य हो भन्दै आफ्नो कमजोरी लुकाउने, जनतालाई भ्रमित बनाएर भड्काउने राजनीतिको चर्चा चलेको छ। यो खालको भ्रमको खेती गर्ने राजनीति कायम रहेसम्म लोकतान्त्रिक गणतन्त्रलाई सुदृढ र समृद्ध नेपाल बनाउने राष्ट्रिय सङ्कल्प पूरा हुन सक्दैन । यसर्थ लोकतान्त्रिक गणतन्त्र सुदृढ र संवृद्ध नेपाल बनाउन बलियो राष्ट्रिय शक्ति चाहिन्छ भन्ने मान्यतालाई आत्मसाथ गरेर जनताले आफ्ना सार्वभौम अधिकारहरू पूरा प्रयोग गर्नुपर्छ ।

आज नेपालको राजनीति एकातिर कम्फर्टेबल अवसरवाद र आत्मसमर्पणवादबाट अस्तव्यस्त बनाउने काम भइरहेको छ भने अर्कातिर भ्रमपूर्ण लोकप्रियतावादले जनमन भ्रमित बनाएर जनतालाई भावनात्मक रूपमा भड्काएर नेपालमा नियन्त्रित अस्थिरता बढाउने मुख्य भूमिका खेलिरहेको छ । त्यसैले त अहिले उनीहरूले जनता अलमल्याउन सेनाको सङ्ख्या यति उति चाहिन्छ भन्दैछन् । जबकि “यति बेला बहस सेनाको सङ्ख्या कति चाहिन्छ, सङ्घीयता चाहिन्छ वा चाहिदैन् भन्ने प्रश्नमा अल्झने होइन । बहसको केन्द्र कस्तो शिक्षा, कस्तो नागरिक, कस्तो राजनीति, कस्तो नेतृत्व, कस्तो अर्थनीति, कस्तो प्रशासन र न्यायालय भन्ने हुनुपर्छ अनि त्यसपछि सेनाको सङ्ख्या आफै तोकिन्छ र सङ्घीयताको विवाद आफै सकिन्छ ।”

त्यसैले हामीले बुझ्नुपर्छ, नेपालको राजनीतिमा सबै खराब पक्षलाई राजनीतिक र सामाजिक रूपमा कमजोर बनाउन आज देशले प्रगतिशील लोकतान्त्रिक विचार, नीति र नेतृत्वसहितको बलियो राष्ट्रिय शक्ति खोजेको छ। त्यो कुन शक्ति हुनसक्छ, त्यसलाई चिन्न सक्नुपर्छ ।

प्रकाशित मिति : ८ श्रावण २०८०, सोमबार  ८ : ०६ बजे