चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा चन्द्रयान अवतरण गरेको भारतको दाबी झुटो !

काठमाडौं । चीनको मुन मिसन कार्यक्रमका संस्थापकले भारतले चन्द्रयान–३ चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुव नजिकै अवतरण गरेको दाबी गलत भएको बताएका छन् । बुधबार चीनको पहिलो मून मिसनका प्रमुख वैज्ञानिक ओयाङ जियुआनले चन्द्रयान–३ चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुव नजिकै अवतरण गरेको भन्ने भारतको भनाइ गलत भएको बताए ।

२३ अगस्टमा चन्द्रयान-३ को अवतरणपछि भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीले भनेका थिए, ‘हाम्रा वैज्ञानिकहरूको कडा मेहनत र प्रतिभाले भारत चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा पुगेको छ, जहाँ संसारको कुनै पनि देशले पुग्न सकेको छैन।’ भारतको अन्तरिक्ष एजेन्सी इसरोले पनि अवतरणपछि आफ्नो चन्द्रयान चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुव नजिकै सफलतापूर्वक अवतरण भएको बताएको थियो ।

तर चिनियाँ वैज्ञानिकले यसलाई अस्वीकार गरेका छन्। उनले भारतको चन्द्रमा मिसन दक्षिणी ध्रुव क्षेत्रमा नभई चन्द्रमाको दक्षिणी गोलार्धमा अवतरण गरेको बताए । “चन्द्रयान-३ को अवतरण साइट चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा थिएन, न त यो चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुव क्षेत्रमा न आर्कटिक ध्रुवीय क्षेत्रको नजिक अवतरण भएको थियो,” चाइनिज एकेडेमी अफ साइन्सेसका सदस्य ओयाङले एकेडेमीको आधिकारिक साइंस टाइम्स पत्रिकालाई भनेका छन् ।

उनले भारतको रोभर लगभग ६९ डिग्री दक्षिण अक्षांशमा अवतरण गरेको अखबारलाई बताए। यो चन्द्रमाको दक्षिणी गोलार्धमा अवतरण भयो र दक्षिण ध्रुव क्षेत्रमा होइन जुन ८८.५ र ९० डिग्रीको अक्षांशको बीचमा छ।

पृथ्वीले सूर्यको वरिपरि घुम्ने अक्ष २३.५ डिग्रीले झुकेको छ, त्यसैले दक्षिणी ध्रुवलाई ६६.५ र ९० डिग्री दक्षिणको बीचमा मानिन्छ। तर ओयाङले तर्क गरे कि चन्द्रमाको झुकाव केवल १.५ डिग्री मात्र छ, यसको ध्रुवीय क्षेत्र धेरै सानो छ (८८.५ र ९० डिग्री को अक्षांश बीच)।

युरोपेली अन्तरिक्ष एजेन्सीले पनि चन्द्रयान–३ को अवतरण गरेको ठाउँ दक्षिण ध्रुव नभएको बताएको छ । चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुव शेकलटन क्रेटरको छेउमा छ, जसले चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा सफ्ट ल्याण्डिङ गर्न अविश्वसनीय रूपमा गाह्रो बनाउँछ।

यसैबीच अमेरिकी अन्तरिक्ष एजेन्सी नासाले ८० देखि ९० डिग्री दक्षिणलाई चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवको रूपमा वर्णन गरेको छ । नासाको परिभाषा अनुसार, चन्द्रयान-३ ध्रुवीय क्षेत्र बाहिर तर अघिल्लो चन्द्र अभियान भन्दा उच्च अक्षांशमा अवतरण भएको थियो।

नासाका प्रमुख बिल नेल्सनले चन्द्रयान-३ को सफल अवतरणको बारेमा ट्वीट गर्दै भनेका छन्, ‘चन्द्रयानको दक्षिणी ध्रुवमा चन्द्रयानको सफल अवतरणको लागि इसरोलाई बधाई छ।

हङकङ विश्वविद्यालयका वैज्ञानिक ली म्यान-होईले भारतको चन्द्रयान-३ यसअघि चन्द्रमामा अवतरण गरेका सबै ल्यान्डरहरूलाई उछिन्दै चन्द्रमाको सबैभन्दा दक्षिणी अक्षांशमा पुगेको बताए। उनले यसलाई ‘उच्च अक्षांश स्थान’ भन्न सकिने बताए ।

चीनको सन् २०१९ को चन्द्रमा मिसनका बारेमा लीले भने, ‘यदि हामीले तुलना गर्ने हो भने चीनको मिसन चाङ्गे ४ दक्षिणमा एटकेन बेसिन भनिने चन्द्रमाको दुर्गम क्षेत्रमा अवतरण गरेको थियो । नामबाट तपाईलाई लाग्छ कि चीनको मिसन दक्षिण ध्रुव नजिकै अवतरण भयो, तर त्यस्तो होइन। चिनियाँ चन्द्रमा मिसन ४५.४४ डिग्री दक्षिण अक्षांशमा अवतरण गरेको थियो।’

हङकङ विश्वविद्यालयको अन्तरिक्ष अनुसन्धानको प्रयोगशालाका निर्देशक एस्ट्रोफिजिस्ट क्वेंटिन पार्कर भन्छन् ‘भारतको चन्द्रयान कहाँ अवतरण भयो भन्ने बारे कुनै स्पष्ट शब्द छैन, तर हामी निश्चित रूपमा भन्न सक्छौं कि भारतको अन्तरिक्ष यान चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा अवतरण भएको थिएन।’

उनले भने, ‘दक्षिण ध्रुवको नजिक वा दक्षिण ध्रुव क्षेत्र भनेर चिनिने क्षेत्रमा रोभर अवतरण गर्नु ठूलो उपलब्धि हो । तर भारतले जे गर्यो त्यसलाई कम आँकलन गर्न सकिँदैन। भारतको सफलता विज्ञान र मानवताको उपलब्धिहरूको खुसी मनाउने अवसर हो।’

साउथ चाइना मर्निङ पोस्टसँग कुरा गर्दै उनले भने, ‘यदि कसैसँग यो गर्न सक्ने प्राविधिक क्षमता छ भने उसले दक्षिण ध्रुवको नजिक जान सक्छ। भारत अहिलेसम्म कुनै पनि देशको तुलनामा दक्षिण ध्रुवको नजिक पुगेको छ तर चीन अर्को पटक नजिक जान सक्छ र यदि उसले त्यसो गर्यो भने यो ठूलो कुरा हुनेछ।’

चीनले २०२६ मा चन्द्रमाको दक्षिणी ध्रुवमा आफ्नो मिशन प्रक्षेपण गर्ने तयारी गरिरहेको छ, चाङ्गे ७ रोभरलाई शेकलटन क्रेटर नजिक अवतरण गर्ने लक्ष्य राखेको छ।

प्रकाशित मिति : ११ आश्विन २०८०, बिहिबार  ५ : ३८ बजे